23 ολόκληρες σελίδες είναι η απόφαση του αλβανικού Συνταγματικού Δικαστηρίου σχετικά με την προσφυγή των Πρωτοδικείων Αγίων Σαράντα, Πρεμετής και Σκόδρας για την κήρυξη ως ασυμβίβαστους με τα άρθρα 16/1,17,19,20 και 35 του αλβανικού Συντάγματος τους όρους «εθνικότητα» που ορίζεται στο άθρο 6/1 και 8, τον όρο «εθνικότητα σε συνταύτιση με την εθνικότητα των γονέων που ορίζεται στο άρθρο 42/2″, ολόκληρο το άρθρο 58 του νόμου Αρ.10129, ημερ. 11.05.2009 «Σχετικά με τα ληξιαρχεία».
Η απόφαση έχει αριθμό 52 ημερομηνίας 01.12.2011, ενώ η σύγκληση του σώματος έγινε στις 4 Απριλίου 2011. Με την απόφαση εκπίπτουν ως «ασυμβίβαστα με τοι σύνταγμα ο όρος «εθνικότητα» στα άρθρα 6/1, 8, 42/2 και ολόκληρο το άρθρο 58 του ν’όμου υπ.αρ.10129 ημερ. 11.05.2009 «Σχετικά με τα ληξιαρχεία». Η απόφαση είναι τελεσίδικη και ισχύει μετά τη δημοσίευσή της στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως.
Καθώς είναι γνωστό οι προσφυγές των προαναφερόμενων Πρωτοδικείων έγιναν μετά από «παρέμβαση» του αντιπροέδρου του Ανωτάτου Δικαστικού Συμβουλίου και αρχηγού της ανθελληνικής Ερυθρόμαυρης Συμμαχίας Κρεσνίκ Σπαχίου και άλλων «εξειδικευμένων» κέντρων.
Τα δήθεν επιχειρήματα του Συνταγματικού Δικαστηρίου είναι πολλά και δεν μπορούμε να τα μεταφέρουμε όλα. Πάντως σε αρκετά σημεία είναι μάλλον για γέλια όταν λ.χ στην παράγραφο 43 και 34 το αλβανικό Συνταγματικό Δικαστήριο παριστάνει τον προστάτη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων καθώς θεωρεί πως » οι διατάξεις του νόμου σχετικά με το ληξιαρχείο…καθιστώντας υποχρέωση την καταγραφή του στοιχείου της εθνικότητας στα ληξιαρχικά βιβλία» «παρεμβαίνουν στη σφαίρα της ιδιωτικής ζωής του ατόμου…»
Να σημειώσουμε επίσης πως το κατ΄ευφημισμό Συνταγματικό Δικαστήριο, εξυπηρετώντας καθαρά άλλου είδους σκοπιμότητες και όχι την απόδοση δικαιοσύνης , κράτησε για 7 μήνες την απόφαση στο συρτάρι και δηυμοσιοποιήθηκε ένα μήνα και κάτι μετά την απογραφή-φάρσα που διεξήχθηκε τον περασμένο Οκτώβριο.
Ζητώντας συγγνώμη απο τους αναγνώστες μας, παραθέτουμε όλο το κείμενο στο πρωτότυπο, δίνοντας επιπλέον ευκαιρία στους δικους μας νομικούς να το μελετήσουν…
Vendim nr.52 datë 01.12.2011
(V-52/11)
Gjykata Kushtetuese e
Republikës së Shqipërisë, e përbërë nga: Bashkim Dedja, Kryetar i Gjykatës Kushtetuese,Vladimir Kristo, Xhezair
Zaganjori, Petrit Plloçi, Vitore
Tusha, Admir H ap;ofaSHThanza, Altina Xhoxhaj, Sokol Berberi, me sekretare
Blerina Çinari, në datën 26.04. 2011, mori në shqyrtim në seancë
gjyqësore me dyer të hapura çështjen nr.
10, 17, 18 Akti, që i përket:
K Ë R K U E S: GJYKATA
E RRETHIT GJYQËSOR SARANDË; GJYKATA E RRETHIT GJYQËSOR PËRMET; GJYKATA E
RRETHIT GJYQËSOR SHKODËR
SUBJEKTE TË INTERESUARA:
KUVENDI I REPUBLIKËS SË SHQIPËRISË, përfaqësuar nga Arjeta Çefa dhe Bledar Miloti, me
autorizim.
KËSHILLI I MINISTRAVE, përfaqësuar
nga Marsida Xhaferllari, me autorizim.
O B J E
K TI: Shpallja
si të papajtueshme me nenet 16/1, 17, 19, 20 dhe 35 të Kushtetutës së Republikës
së Shqipërisë, të:
- termit “kombësi”, të përcaktuar në nenin
6/1 dhe 8;
- termit “kombësinë në përputhje me kombësinë
e prindërve”, të përcaktuar në nenin 42/2, germa “e”;
- nenit 58, tërësisht,
të ligjit nr. 10129, datë 11.05.2009 “Për gjendjen
civile”.
BAZA
LIGJORE: Nenet
16/1, 17, 19, 20, 35, 124, 131/a, 134/1/d dhe 145/2 të Kushtetutës së
Republikës së Shqipërisë.
GJYKATA
KUSHTETUESE,
pasi dëgjoi relatorin e çështjes, Sokol Berberin, subjektet
e interesuara, Kuvendin e Shqipërisë dhe Këshillin e Ministrave, dhe pasi
bisedoi çështjen në tërësi,
V Ë R E N:
I
1. Përpara Gjykatës së Rrethit
Gjyqësor Sarandë, në datën 03.02.2011, është paraqitur për shqyrtim padia me
paditës V.K. dhe V.K., me objekt “deklarimin e pavlefshëm të lindjeve në lidhje
me përbërësin e kombësisë së paditësve, duke kryer ndryshimin e përbërësit të
kombësisë nga ‘shqiptare’ në ‘greke’, duke qenë se është në kundërshtim me
ligjin dhe duke qenë se është dëshira jonë”.
2. Në Gjykatën e Rrethit Gjyqësor Përmet, në
datën 08.02.2011, është paraqitur për shqyrtim padia me paditës K.P., me objekt
“deklarimin pjesërisht të pavlefshëm të fletës familjare të regjistrit të vitit
1950-1974, të përbërësit ‘kombësi’ që i përket K.P. dhe rregullimin e pasojave
në regjistrat përkatës”.
3. Gjykata e Rrethit Gjyqësor
Shkodër, në datën 23.02.2011, ka marrë në shqyrtim çështjen civile me paditës
A.P., me objekt “ndryshimin e ‘kombësisë’ nga ‘shqiptare’ në ‘malazeze’”.
4. Nga marrja në shqyrtim
e padive të mësipërme, të tria gjykatat
(bashkërisht “gjykatat referuese”) kanë konstatuar se ligji nr. 10129, datë
11.05.2009 “Për gjendjen civile” (në vijim “ligji për gjendjen civile”) është i
papajtueshëm me Kushtetutën, në disa dispozita të tij, dhe në zbatim të nenit
145/2 të Kushtetutës, kanë pezulluar shqyrtimin e çështjeve dhe i janë drejtuar
Gjykatës Kushtetuese (në vijim “Gjykata”).
5. Më konkretisht, kërkuesit kanë
parashtruar se termi “kombësi”, i
përcaktuar në nenin 6/1 dhe 8; termi “kombësinë në përputhje me kombësinë e
prindërve”, i përcaktuar në nenin 42/2, germa “e” dhe neni 58 i ligjit për gjendjen civile, janë të papajtueshëm
me nenet 16/1, 17, 19, 20 dhe 35 të Kushtetutës.
6. Mbledhja e Gjyqtarëve të
Gjykatës Kushtetuese, bazuar në nenin 1, pika 2, të Ligjit nr. 8577, datë
10.02.2000 “Për organizimin dhe funksionimin e Gjykatës Kushtetuese të
Republikës së Shqipërisë”, në lidhje dhe me nenin 57 të Kodit të Procedurës
Civile (KPC), vendosi bashkimin e shqyrtimit të çështjeve të paraqitura nga gjykatat
referuese, për shkak të objektit dhe
pretendimeve në thelb të njëjta.
7. Gjykatat referuese, në
kërkesën e tyre kanë parashtruar se:
7.1. Në të drejtën
ndërkombëtare publike, termi “kombësi” nuk trajtohet si nocion juridik, por si
përkatësi etnike. Për këtë arsye, kombësia nuk passjell të drejta dhe detyrime
për individin dhe nuk është e rëndësishme për të individualizuar të drejtat e
tij në aspektin familjar.
7.2. Në bazë të parashikimeve
të nenit 20 të Kushtetutës, shteti nuk duhet të ndërhyjë duke vendosur detyrim
ligjor për personat që u përkasin pakicave kombëtare që të shprehin përkatësinë
e tyre etnike. Personat që ju përkasin pakicave kombëtare kanë të drejtë të
shprehin lirisht, pa u ndaluar, as detyruar, përkatësinë e tyre etnike,
kulturore, fetare e gjuhësore. Me ligjin për gjendjen civile, elementi
“kombësi” është përcaktuar si element përbërës i gjendjes civile të një
shtetasi shqiptar, duke detyruar çdo shtetas shqiptar të deklarojë kombësinë e
tij, që do të evidentohet në regjistrat e gjendjes civile.
7.3. Zgjedhja e ligjvënësit
për të njohur kombësinë si element përbërës të gjendjes civile, në rrethanat
kur më parë nuk kishte një rregullim ligjor lidhur me mënyrën e përcaktimit dhe
pasqyrimit të saj në aktet e gjendjes civile, jo vetëm që është i papajtueshëm
me nenin 20 të Kushtetutës, por krijon një pamundësi objektive për zbatimin e
këtij kriteri ligjor, duke pasur parasysh se ligji civil nuk ka fuqi
prapavepruese për të rregulluar një marrëdhënie juridike që nuk ka qenë më parë
e rregulluar me ligj.
7.4. E drejta e përkatësisë
etnike, ashtu si dhe e drejta e përkatësisë fetare, trajtohen tashmë në kuadrin
e të Drejtave të Njeriut si të drejta që lidhen me jetën private të individit. Nëse,
në kuptim të nenit 20/2 dhe 24 të Kushtetutës, ashtu sikurse është pranuar
tashmë nga jurisprudenca, qytetarët nuk mund të detyrohen të deklarojnë të dhëna
mbi përkatësinë e tyre fetare, në të njëjtën mënyrë ata nuk mund të detyrohen
të deklarojnë të dhëna mbi përkatësinë e tyre etnike, kulturore dhe gjuhësore
dhe çdo ligj që merr përsipër të vendosë një detyrim të tillë, është
antikushtetues.
7.5. Ligji për gjendjen civile
krijon pabarazi në trajtimin e shtetasve që kanë lindur përpara hyrjes në fuqi
të tij, të cilëve, përpara ligjit nr. 8950, datë 10.10.2002 “Për gjendjen
civile”, i shfuqizuar, nuk iu
përcaktohej asnjë kombësi e përkohshme por vetëm kombësi e përhershme, dhe
atyre që kanë lindur pas hyrjes në fuqi të këtij ligji, edhe pse mund të jenë në
kushte absolutisht të barabarta, si p.sh. fëmijë të prindërve të njëjtë. Shtetasit
që kanë lindur përpara hyrjes në fuqi të ligjit për gjendjen civile dhe atij të
shfuqizuar të vitit 2002, nuk kanë asnjë mundësi të provojnë përpara gjykatës
pretendimet e tyre, pasi ata nuk kanë një kombësi të përkohshme, ndërsa ata të
lindur pas hyrjes në fuqi të ligjit të vitit 2002, të cilët kanë një kombësi të
shënuar të përkohshme, nuk kanë asnjë detyrim për të provuar kombësinë e tyre
pasi mund të zgjedhin secilën nga kombësitë e prindërve. Pabarazia në trajtim,
duke mos i dhënë të drejtën e zgjedhjes së kombësisë disa individëve vetëm për
shkak se ata kanë lindur përpara hyrjes në fuqi të ligjit për gjendjen civile
dhe mungesa në ligj e trajtimit të situatës së këtyre subjekteve, është
antikushtetuese, në bazë të nenit 18 dhe 20 të Kushtetutës.
7.6. Në nenin 42/2, germa “e”,
të ligjit për gjendjen civile, ku flitet për regjistrimin e lindjes së një
fëmije, termi “kombësinë në përputhje me kombësinë e prindërve” nuk i
përgjigjet edhe rastit kur fëmija ka lindur nga prindër me kombësi të ndryshme,
gjë që në mungesë të marrëveshjes midis tyre, cenon interesat e palës tjetër.
7.7. Sipas nenit 58/1 të
ligjit për gjendjen civile, shprehja “kur sipas ligjit vërtetohet pasaktësia e
kombësisë së prindërve” lejon çdo fëmijë madhor, edhe pas vdekjes së prindërve,
të kërkojë vërtetimin e pasaktësisë së kombësisë së prindërve, në kundërshtim
me sa kanë shprehur vullnetin ata kur kanë qenë gjallë. E drejta e shprehjes së
lirë të çdo individi në moshë madhore për të
vërtetuar pasaktësinë e kombësisë së prindërve, pa e provuar një vullnet
të tillë të kundërt, cenon lirinë e shprehjes lidhur me përkatësinë etnike.
8. Subjekti i interesuar, Kuvendi
i Republikës së Shqipërisë, ka parashtruar me shkrim dhe në seancën
plenare prapësimet e tij në këto drejtime kryesore:
8.1. Kërkuesit nuk
legjitimohen për t’iu drejtuar Gjykatës për shpalljen e antikushtetutshmërisë së
dispozitave ligjore, për arsye se nuk jemi në kushtet e kontrollit incidental;
edhe pse ekziston një lidhje e drejtpërdrejtë midis ligjit dhe çështjeve
konkrete, kontrolli për antikushtetutshmëri nuk përbën zgjidhje për çështjet
konkrete.
8.2. Termi “kombësi” është
futur në dispozita ligjore vetëm me ndryshimet që ju bënë ligjit të mëparshëm
nr. 8950, datë 10.10.2002 “Për
gjendjen civile”, i shfuqizuar. Përfshirja
e këtij termi ishte shprehje e vullnetit politik të ligjvënësit dhe rrjedhojë e
detyrimeve që i lindin shtetit shqiptar nga ratifikimi i Konventës Kuadër të Këshillit
të Europës për Mbrojtjen e Minoriteteve[1].
Një pjesë e mirë e dispozitave të ligjit të mëparshëm janë bërë pjesë e ligjit
për gjendjen civile, pa ndryshime.
8.3. Asnjë dispozitë e ligjit për
gjendjen civile nuk detyron dhe as ndalon pakicat kombëtare të shprehen lirisht
për përkatësinë etnike, ndaj nuk kemi cenim të nenit 20 të Kushtetutës.
8.4. Termi “kombësi”, si
element i gjendjes civile, nuk përbën detyrim për deklarim.
8.5. Ligji për gjendjen civile
nuk ka fuqi prapavepruese.
8.6. Në kuadër të së drejtës së
informimit, shtetasit kanë të drejtë të japin dhe marrin informacion edhe në
lidhje me kombësinë. Ndërhyrja apo kufizimi i jetës private, në formën e
dhënies së informacionit mbi kombësinë, është bërë me ligj, në përputhje me
nenin 17 dhe 35 të Kushtetutës, duke pasur parasysh se ligji për gjendjen
civile i shërben forcimit të shtetit ligjor.
9. Subjekti i interesuar, Këshilli i Ministrave, ka
parashtruar me shkrim dhe në seancën plenare prapësimet e tij në këto drejtime
kryesore:
9.1 Kërkuesit nuk legjitimohen
në lidhje me kërkimin për antikushtetutshmëri të neneve 6, 8 dhe 42 të ligjit për
gjendjen civile sepse nuk ekziston një lidhje e drejtpërdrejtë midis këtyre
dispozitave dhe zgjidhjes së çështjes.
9.2 Të dhënat mbi përbërjen
etnike të popullsisë i shërbejnë identifikimit, mbrojtjes dhe zhvillimit të mëtejshëm
të identitetit të pakicave kombëtare, duke pasur parasysh se shteti, mbi bazën
e këtyre të dhënave, përmbush detyrimin që të garantojë arsimimin e pakicave
kombëtare në gjuhën e tyre amtare.
9.3 Ligji për gjendjen civile, në tërësinë e tij, nuk ka
vendosur asnjë detyrim për individin që të deklarojë përkatësinë e tij
kombëtare dhe nuk parashikon sanksione në rast se nuk plotësohet përbërësi “kombësia”.
Rrjedhimisht, është e dukshme se neni 20 i Kushtetutës respektohet.
9.4 Kombësia njihet nga
legjislacioni shqiptar që nga viti 2003 dhe ligji për gjendjen civile i
parashikon të gjitha modalitetet për zbatimin e parashikimeve ligjore të bëra
në të.
9.5 Neni 3 i ligjit për
gjendjen civile e njeh “karakterin personal” të të dhënave mbi kombësinë.
9.6 Trajtimi i shtetasve që
kanë lindur përpara hyrjes në fuqi të ligjit për gjendjen civile, dhe atyre që
kanë lindur pas hyrjes në fuqi të tij, është i barabartë.
II
Për legjitimimin e gjykatave referuese
10. Subjektet e interesuara,
Kuvendi i Shqipërisë dhe Këshilli i Ministrave, kanë ngritur pretendimin se gjykatat
referuese nuk legjitimohen për t’iu drejtuar Gjykatës në lidhje me kërkimin për
antikushtetutshmëri të neneve përkatëse, objekt i këtij kontrolli kushtetues. Neni
145, pika 2, i Kushtetutës parashikon të drejtën e gjyqtarëve, që në çdo fazë
të gjykimit, kur ata çmojnë se ligjet vijnë në kundërshtim me Kushtetutën, të
mos i zbatojnë ato. Në këto raste,
gjyqtarët pezullojnë gjykimin dhe ia dërgojnë çështjen për shqyrtim Gjykatës
Kushtetuese. Sipas nenit 68 të ligjit nr. 8577, datë 10.2.2000 “Për organizimin
dhe funksionimin e Gjykatës Kushtetuese”, gjyqtari ose gjykata, gjatë një
procesi gjyqësor dhe në çdo kohë, kryesisht, ose me kërkesë të palëve, kur
çmon se ligji është antikushtetues dhe kur ka lidhje të drejtpërdrejtë midis
ligjit dhe zgjidhjes së çështjes konkrete, nuk e zbaton atë, duke vendosur
pezullimin e shqyrtimit të mëtejshëm të çështjes dhe dërgimin e materialeve të
saj Gjykatës Kushtetuese, për t’u shprehur mbi kushtetutshmërinë e ligjit.
11. Gjykata është shprehur në
vazhdimësi për aspektet e legjitimimit të gjykatave, të cilat e vënë në lëvizje
atë nëpërmjet kontrollit incidental. Sipas Gjykatës, “…Së pari, gjykata ose gjyqtari, gjatë një procesi
gjyqësor duhet të përcaktojë/identifikojë ligjin që zbatohet për zgjidhjen e
çështjes konkrete; së dyti, duhet të
parashtrojë arsye serioze për jokushtetutshmërinë e këtij ligji (të një ose të
disa dispozitave të ligjit) duke referuar në normat ose parimet konkrete të
Kushtetutës”(vendimi nr. 2, datë
03.02.2010, i Gjykatës Kushtetuese). Gjykata në jurisprudencën e saj, ka
theksuar gjithashtu se “…gjykata ose gjyqtari duhet të sqarojë me kujdes lidhjen
e drejtpërdrejtë midis ligjit dhe zgjidhjes së çështjes konkrete” (vendimi nr. 5, datë 06.03.2009 i Gjykatës
Kushtetuese). Duke shtjelluar më tej këtë konotacion, Gjykata ka pohuar se “…
në mënyrë që të ekzistojë lidhje e drejtpërdrejtë, duhet të ketë një raport të
domosdoshëm mes vendimit të Gjykatës Kushtetuese (zgjidhjes së çështjes së
antikushtetutshmërisë së ligjit nga kjo Gjykatë) dhe zgjidhjes së çështjes
kryesore nga gjyqtari apo gjykata, subjekt iniciues i gjykimit incidental, në
kuptimin që, gjykimi nga gjykata e zakonshme nuk mund të përfundojë në mënyrë
të pavarur nga gjykimi në Gjykatën Kushtetuese” (vendimi nr. 13, datë 04.05.2009, i Gjykatës Kushtetuese).
12. Në rastin konkret, gjykatat
referuese kanë konstatuar se palët ankuese, duke u bazuar tek ligji për
gjendjen civile, objekt shqyrtimi, kanë kërkuar ndryshimin e përbërësit
“kombësi” në regjistrat e gjendjes civile. Nisur nga ky konstatim, gjykatat
referuese kanë çmuar se dispozitat ligjore përkatëse, të zbatueshme për
zgjidhjen e çështjeve konkrete, bien ndesh me parimin kushtetues të
mosdetyrimit për të shprehur përkatësinë etnike, të sanksionuar në nenin 20 të
Kushtetutës dhe parimin e mosdetyrimit për të bërë publike të dhëna personale,
të parashikuar në nenin 35 të Kushtetutës. Në vlerësimin e Gjykatës, ekziston një
lidhje e drejtpërdrejtë ndërmjet çështjes objekt gjykimi dhe kushtetutshmërisë
së dispozitave ligjore, për të cilat kërkohet të ushtrohet kontrolli
kushtetues.
13. Për sa më sipër, Gjykata çmon se, gjykatat referuese legjitimohen për të
vënë në lëvizje Gjykatën Kushtetuese dhe i konsideron si të pabaza
pretendimet e subjekteve të interesuara për mungesën e legjitimimit të
kërkuesve.
III
Gjykata, në shqyrtimin e
çështjes, do të kontrollojë nëse dispozitat ligjore që kundërshtohen, përkatësisht:
- termi “kombësia”, i përcaktuar në nenin 6/1 të
ligjit për gjendjen civile, ku parashikohet: “Përbërësit e gjendjes civile janë: emri e mbiemri, numri i identitetit,
datëlindja, vendlindja, gjinia, shtetësia, raportet e atësisë e amësisë,
gjendja civile, kombësia, vdekja, shpallja i/e zhdukur, vendbanimi,
vendqëndrimi dhe fakte të tjera, të parashikuara me ligj”
- termi “kombësia”, i përcaktuar në nenin 8 të
ligjit për gjendjen civile ku parashikohet: “Lindja, gjinia, emri e mbiemri, raportet e atësisë, amësisë, kombësia
dhe shtetësia njihen e mund të hiqen, të
shuhen, të ndryshojnë ose t’u kalojnë të tjerëve vetëm në rastet e në mënyrën e
përcaktuar shprehimisht në këtë ligj apo në çdo ligj tjetër të veçantë”
- termi“kombësinë në përputhje me kombësinë e
prindërve”, i përcaktuar në nenin 42/2, germa “e”, të ligjit për gjendjen
civile, ku parashikohet: “Akti i lindjes
përmban (….) kombësinë, në përputhje me kombësinë e prindërve;
- neni 58 i ligjit për gjendjen civile, ku
parashikohen mënyrat e përcaktimit dhe ndryshimit të elementit “kombësi”,
cenojnë parimet kushtetuese të parashikuara në nenet 20 dhe 35 të Kushtetutës.
A. Për konceptin “kombësi”
14. Gjykatat referuese
pretendojnë se ligji për gjendjen civile, duke përcaktuar elementin “kombësi”, si
element përbërës të gjendjes civile, dhe duke rregulluar mënyrën e regjistrimit
të këtij elementi në regjistrat e gjendjes civile, detyron çdo shtetas shqiptar
të deklarojë kombësinë e tij, në kundërshtim me parimin e mosdetyrimit të shprehjes
së përkatësisë etnike, sipas nenit 20 të Kushtetutës.
15. Në funksion të ushtrimit të
kontrollit kushtetues, Gjykata e sheh të nevojshme të vlerësojë fillimisht
kuptimin e nocioneve “kombësi”dhe “pakicë kombëtare” dhe më pas të fokusohet
tek çështja nëse ka apo jo cenim të nenit 20 të Kushtetutës.
16. Mosekzistenca e një përkufizimi
të përbashkët për konceptin “komb” është tashmë një fakt i njohur dhe i
pranuar në doktrinën e së drejtës[2]. Pavarësisht
se termi komb është i rrënjosur në kulturën dhe historinë e popujve dhe përfshin
elementë themelorë të identitetit të tyre, modelet përkufizuese të këtij
nocioni mbeten në një masë të
madhe arbitrare. Asambleja Parlamentare e Këshillit të Evropës (në vijim “Asambleja
Parlamentare”) është shprehur në Rezolutën 1735 (2006) se “..ajo është e ndërgjegjshme për nevojën e
sqarimit të terminologjisë së përdorur, në kushtetuta dhe legjislacione në fuqi,
mbi fenomenin e lidhjeve etnike, gjuhësore dhe kulturore ndërmjet grupeve të
qytetarëve që jetojnë në shtete të ndryshme, e në veçanti të përdorimit të
fjalës “komb” në një kontekst specifik historik ose politik”. Asambleja
Parlamentare pranon se në disa shtete anëtare të Këshillit të Evropës, koncepti
“kombësi” përdoret për të treguar shtetësinë, e cila përfaqëson një lidhje
juridike ndërmjet shtetit dhe individit, pavarësisht nga origjina
etno-kulturore e tij, ndërsa në disa shtete të tjerë, termi “kombësi” përdoret
për të treguar një komunitet organik që flet një gjuhë të caktuar dhe
karakterizohet nga një sërë traditash të ngjashme kulturore dhe historike, nga
perceptime të ngjashme të së shkuarës, aspirata të ngjashme për të tashmen dhe
të ardhmen. Në këndvështrimin e Asamblesë Parlamentare, aty ku koncepti “kombësi”
do të thotë shtetësi, nënkuptohet një lloj marrëdhënieje kontraktuale ndërmjet
një personi fizik dhe një shteti, ndërsa në vendet ku koncepti “kombësi” do të
thotë komunitet etno-kulturor ai nënkupton një realitet kulturor (një fakt ose
status kulturor) që bazohet në bashkimin e lirë dhe të njëanshëm të një personi
fizik me atë komunitet dhe përfshin vetëm marrëdhëniet ndërmjet anëtarëve të
komunitetit (përkthim i Gjykatës)[3].
17.
Duke pasur parasysh mënyrën se si u krijuan shtetet “komb” gjatë shekullit të
19-të dhe fillimit të shekullit të 20-të, si edhe për shkak të ndryshimeve të
kufijve të shteteve ‘komb’ në fund të luftës së Dytë Botërore dhe në fund të
Luftës së Ftohtë, në territoret e pothuaj gjithë shteteve anëtare të Këshillit
të Evropës jetojnë grupe të ndryshme njerëzish, të cilët janë shtetas të të
njëjtit shtet, por i përkasin pakicave të ndryshme kulturore. Në krahasim me
grupin më të madh të qytetarëve me të njëjtën përkatësi etnike-kulturore, këto
grupe, të cilat janë relativisht më të vogla, përbëjnë të ashtuquajturat pakica
kombëtare. Edhe për pakicat kombëtare nuk ka një përkufizim të
pranuar universalisht. Formulimi që ka konsensusin më të gjerë në doktrinën
juridike, e përcakton një pakicë kombëtare si një grup numerikisht më të ulët,
në krahasim me pjesën tjetër të
popullsisë së një shteti, në një pozitë jo-dominante, pjesëtarët e të cilit –
duke qenë edhe shtetas të atij shteti -- kanë karakteristika etnike, fetare ose
gjuhësore të ndryshme nga ato të pjesës tjetër të popullsisë dhe tregojnë,
qoftë dhe në mënyrë të nënkuptuar, një ndjenjë solidariteti të drejtuar drejt
ruajtjes së kulturës, traditave, fesë apo gjuhës[4](përkthim i Gjykatës). Ky lloj
përkufizimi përfshin si kritere objektivë ashtu dhe kritere subjektivë,
të cilët janë të ndërvarur me njëri-tjetrin. Sipas studiuesve të doktrinës juridike, grupi duhet të plotësojë
karakteristikat objektive që e dallojnë atë nga pjesa tjetër e popullsisë, siç
janë numri, historia, gjuha, feja, dhe jodominimi. Ndërsa komponenti subjektiv
ka të bëjë me vetëperceptimin e grupit si të dallueshëm nga të tjerët, dhe dëshirën
e anëtarëve individualë të grupit për të identifikuar veten e tyre së bashku si
një grup.
18. Kushtetuta shqiptare nuk ka një përkufizim
të qartë për termin “kombësi” apo termin “pakicë kombëtare”, edhe pse këto
terma janë të përfshirë në dispozita kushtetuese. Gjykata vëren gjithashtu edhe
mungesën e akteve të tjera ligjore apo nënligjore që përmbajnë rregullime në
lidhje me termat “kombësi”, “pakicë etnike” apo “pakicë kombëtare”. Për herë të
parë termi “kombësi” përmendet në ligjin nr. 8950, 10.10.2002 “Për gjendjen
civile”, i shfuqizuar, por pa u
përkufizuar si term. Në Fjalorin e Gjuhës së Sotme Shqipe termi “komb”
përkufizohet si “një bashkësi e qëndrueshme njerëzish e formuar historikisht në
bazë të bashkësisë së gjuhës, të territorit, të jetës ekonomike dhe formimit
psikik, që shfaqet në bashkësinë e kulturës”. Ndërsa termi “kombësi”
përkufizohet si “bashkësi e qëndrueshme njerëzish që i paraprin kombit e që
është formuar historikisht gjatë shthurjes së marrëdhënieve fisnore në bazë të
bashkësisë së gjuhës, të territorit e të kulturës, e cila ka ardhur duke u
zhvilluar e duke u forcuar”. “Përkatësia etnike” ose e thënë ndryshe “etnia”,
sipas Fjalorit të Gjuhës së Sotme Shqipe përkufizohet si “bashkësi e
qëndrueshme njerëzish, e formuar historikisht në një truall të caktuar e cila
ka një gjuhë dhe kulturë materiale e shpirtërore të njëjtë”. Gjykata nënvizon,
në këtë këndvështrim, se edhe ligji për gjendjen civile, dispozitat e të cilit
janë objekt shqyrtimi, nuk përcakton saktësisht dhe qartësisht se çfarë
kuptohet me termin “kombësi”.
19. Konstatimet e mësipërme
Gjykata do t’i mbajë parasysh në vlerësimin e kushtetutshmërisë së dispozitave
ligjore, objekt i këtij kontrolli kushtetues.
20. Në kontekstin e çështjes në
shqyrtim, Gjykata sjell në vëmendje dhe rëndësinë e respektimit të parimit të
sigurisë juridike. Në jurisprudencën e
saj Gjykata është shprehur se: “vetë
siguria juridike, si element i shtetit të së drejtës, ka si kërkesë të
domosdoshme që ligji në tërësi apo dispozita të veçanta të tij, në përmbajtjen
e tyre duhet të jenë të qarta, të përcaktuara dhe të kuptueshme” (vendimi nr. 9, datë 26.02.2007 i Gjykatës Kushtetuese). Për të kuptuar dhe zbatuar drejt parimin e sigurisë juridike, kërkohet,
nga njëra anë, që ligji në një shoqëri të ofrojë siguri, qartësi dhe
vazhdimësi, në mënyrë që individët t’i drejtojnë veprimet e tyre në mënyrë
korrekte e në përputhje me të dhe, nga ana tjetër, vetë ligji të mos qëndrojë
statik nëse duhet t’i japë formë një koncepti. Një rregullim i pasaktë i normës
ligjore, që i lë shteg zbatuesit t’i japë asaj kuptime të ndryshme dhe që sjell
pasoja, nuk shkon në përputhje me qëllimin, stabilitetin, besueshmërinë dhe
efektivitetin që synon vetë norma (vendimi
nr. 36, datë 15.10.2007 i Gjykatës Kushtetuese).
B. Për pretendimin e
papajtueshmërisë së termit “kombësia”, në nenin 6/1 dhe 8; termit “kombësinë në
përputhje me kombësinë e prindërve” në nenin 42/2, germa “e” dhe nenit
58 të ligjit për gjendjen civile, me nenin 20 të Kushtetutës.
21. Një ndër parimet themelore të shtetit të
së drejtës, në kuadrin kushtetues, është respekti ndaj të drejtave të pakicave,
që jo vetëm nxit kohezionin social, por ndihmon dhe në krijimin e një shoqërie
të qëndrueshme, të integruar e multidimensionale, ku të drejtat e njeriut garantohen
për të gjithë. Neni 20 i Kushtetutës,
parashikon se “personat që u përkasin
pakicave kombëtare ushtrojnë në barazi të plotë para ligjit të drejtat dhe
liritë e tyre. Ata kanë të drejtë të shprehin lirisht, pa u ndaluar as
detyruar, përkatësinë e tyre etnike, kulturore, fetare e gjuhësore. Ata
kanë të drejtë t’i ruajnë e zhvillojnë ato, të mësojnë dhe të mësohen në gjuhën
e tyre amtare, si dhe të bashkohen në organizata e shoqata për mbrojtjen e
interesave dhe të identitetit të tyre”. I marrë në tërësi, ky nen synon të
garantojë të drejtat e pakicave kombëtare, në mënyrë që ato të gëzojnë të
gjitha të drejtat dhe liritë e shprehura në Kushtetutë, të zbatueshme për këdo
dhe njëkohësisht, të ruajnë dhe zhvillojnë identitetin e tyre etnik, kulturor,
gjuhësor e fetar. Qëllimi i kushtetutëbërësit është që, në shoqërinë shqiptare,
të gjithë të jetojnë së bashku në harmoni, duke njohur vlerat në ndryshimet e
dallimet kulturore që karakterizojnë pakicat kombëtare. Në paragrafin e parë të
tij, neni 20 i Kushtetutës parashikon të
drejtën e ushtrimit nga pakicat kombëtare të të drejtave dhe lirive të tyre, në
barazi të plotë para ligjit. Parimi i trajtimit të barabartë të personave që i
përkasin një pakice me pjesën tjetër të popullsisë së një shteti, e cila përbën
shumicën, përbën një garanci kushtetuese dhe një qasje me parimin e përgjithshëm
të mosdiskriminimit, të parashikuar në nenin 18 të Kushtetutës. Paragrafi i
dytë i nenit 20, shprehet për deklarimin lirisht, pa u ndaluar, as
detyruar, nga personat që i përkasin pakicave kombëtare, të përkatësisë së
tyre etnike, kulturore, fetare e gjuhësore.
Kushtetutëbërësi ka zgjedhur, siç duket qartë nga gjuha e këtij
formulimi, që të sanksionojë në këtë paragraf, një parim mjaft të rëndësishëm,
që është ai i mosdetyrimit të personave që ju përkasin pakicave kombëtare për të
deklaruar përkatësinë e tyre etnike. Ky parim i mosdetyrimit është një garanci
kushtetuese, për sa i përket të drejtës për të deklaruar ose jo disa përkatësi
të veçanta që karakterizojnë pakicat kombëtare dhe lidhet ngushtësisht me mbrojtjen
e autonomisë personale të individit. Në një shoqëri demokratike, mbrojtja e
jetës private dhe respektimi i garancive në këtë drejtim janë thelbësore.
22. Ligji për gjendjen civile, objekt
i këtij kontrolli kushtetues, është i aplikueshëm për të gjitha kategoritë e
individëve që jetojnë në Republikën e Shqipërisë, duke përfshirë edhe pakicat
kombëtare (neni 1). Nisur nga ky fakt, Gjykata çmon se ligji për gjendjen
civile bie në sferën e parashikimit të nenit 20 të Kushtetutës.
23. Në rastin në shqyrtim,
dispozitat ligjore që kundërshtohen si antikushtetuese janë përkatësisht nenet
6/1, 8, 42/2, germa ‘e’ dhe 58 të ligjit për
gjendjen civile. Neni 6/1 përcakton se: “përbërësit e gjendjes civile janë:
emri e mbiemri, numri i identitetit, datëlindja, vendlindja, gjinia, shtetësia,
raportet e atësisë e amësisë, gjendja civile, kombësia, vdekja, shpallja i/e zhdukur, vendbanimi, vendqëndrimi
dhe fakte të tjera, të parashikuara me ligj”. Ndërsa neni 8 rregullon njohjen,
heqjen, shuarjen, ndryshimin ose kalimin e disa prej përbërësve të gjendjes
civile, duke parashikuar se: “lindja, gjinia, emri e mbiemri, raportet e
atësisë, amësisë, kombësia dhe
shtetësia njihen e mund të hiqen, të
shuhen, të ndryshojnë ose t’u kalojnë të tjerëve vetëm në rastet e në mënyrën e
përcaktuar shprehimisht në këtë ligj apo në çdo ligj tjetër të veçantë”. Sipas nenit
42/2 germa “e”, “akti i lindjes është procesverbali, që mbahet për çdo të
lindur, i nënshkruar nga nëpunësi i gjendjes civile në bashki/njësi
bashkiake/komunë dhe deklaruesi. Ai përmban: (…) kombësinë, në përputhje me kombësinë e prindërve”. Përcaktimi i
elementit “kombësi”, në kuptim të ligjit për gjendjen civile, për nevojat e
regjistrimit, rregullohet nga neni 58, sipas të cilit “1. Fëmija merr kombësinë e prindërve me kombësi të njëjtë, të
dokumentuar në Regjistrin Kombëtar të Gjendjes Civile. Kjo kombësi nuk mund të
ndryshohet, përveç rasteve, kur, sipas ligjit, vërtetohet pasaktësia e
kombësisë së prindërve, ose kur ka një vendim gjyqësor të formës së prerë, për
ndryshimin e atësisë apo të amësisë. Ndryshimi i kombësisë, në çdo rast, bëhet
me vendim gjyqësor; 2. Kur prindërit kanë kombësi të ndryshme, fëmijës i
shënohet kombësia e njërit prej prindërve, sipas marrëveshjes ndërmjet tyre. Në
rast mosmarrëveshjeje ose në rast vdekjeje të njërit prej tyre, shërbimi i
gjendjes civile, përkohësisht, shënon si kombësi të fëmijës atë të të atit.
Kombësia e fëmijës në Regjistrin Kombëtar të Gjendjes Civile shënohet në bazë
të vullnetit të të dy prindërve ose kombësia e njërit prej tyre, sipas
vullnetit të fëmijës madhor; 3. Fëmija e lindur jashtë martese, kur nuk dihet
atësia, merr kombësinë e nënës. Kjo kombësi mund të ndryshojë me vërtetimin e
atësisë, sipas përcaktimeve të pikës 2
të këtij neni; 4.Fëmija me
prindër të panjohur, i lindur në Shqipëri, prezumohet me kombësi shqiptare. Kur
njëri ose të dy prindërit gjenden ose kur fëmija arrin moshën madhore, për
kombësinë e tij zbatohen përcaktimet e pikës 2
të këtij neni; 5. I birësuari
merr kombësinë e birësuesve, sipas përcaktimeve të pikës 2 të këtij neni, por kur ai arrin në moshë
madhore, ka të drejtë të rimarrë kombësinë që kishte para birësimit, ose ta
ndryshojë atë, sipas kombësisë që kanë prindërit biologjikë; 6. I linduri me fekondim artificial nga një
grua e martuar merr kombësinë e njërit prej bashkëshortëve, sipas kritereve të
përcaktuara në pikën 2 të këtij neni; 7. Ndryshimi i kombësisë bëhet në rastet e përcaktuara në këtë ligj vetëm
me vendim gjyqësor, duke u thirrur, në çdo rast, si palë në proces shërbimi i
gjendjes civile, edhe kur kombësia ka qenë caktuar përkohësisht ose kur është
bërë një gabim material; 8. Ndryshimi
i kombësisë shqiptare të shtetasve shqiptarë nga organe të huaja është
absolutisht i pavlefshëm”.
24. Duke marrë në konsideratë
tërësinë e këtyre dispozitave dhe lidhjen që ekziston midis tyre, Gjykata vëren
se ky ligj, duke përfshirë elementin “kombësi” si përbërës të gjendjes
civile, krahas përbërësve të tjerë, si dhe duke përcaktuar kriteret objektive
që rregullojnë regjistrimin e kësaj të dhëne nga punonjësit e gjendjes civile, kërkon
deklarimin e kombësisë në mënyrë të detyrueshme, ku nënkuptohet njëkohësisht
dhe përkatësia etnike, si aspekt/element i kombësisë. Konkretisht, sipas ligjit
për gjendjen civile, kombësia e një individi të sapolindur, në kushtet e
pamundësisë objektive të zgjedhjes nga ana e tij për ta shprehur ose jo, është
subjekt i deklarimit të prindërve, bazuar në marrëveshjen mes tyre. Neni 58 i
ligjit për gjendjen civile rregullon rastet e mosmarrëveshjes si dhe rastet e
tjera për përcaktimin e kombësisë së individit, në funksion të regjistrimit të
këtij komponenti në regjistrat e gjendjes civile. Kështu, në kushtet kur vetëdeklarimi
i fëmijës është objektivisht i pamundur dhe mungon deklarimi i
prindit/prindërve, kategoria “kombësi” nuk mbetet e paplotësuar
në regjistra, por nëpunësi i gjendjes civile e plotëson në përputhje me
dispozitat ligjore për gjendjen civile. Sipas këtij arsyetimi, ligji për
gjendjen civile e bën të detyrueshëm pasqyrimin e të dhënave për përkatësinë
etnike të individit në aktet dhe regjistrat e gjendjes civile. Në vlerësimin e
Gjykatës, parimi i mosdetyrimit për të bërë publike përkatësinë etnike, që përshkon
nenin 20 të Kushtetutës, nënkupton shprehjen lirisht të vullnetit të një
individi të caktuar për të deklaruar ose jo përkatësinë e tij etnike. Kjo do të
thotë që në mungesë të deklarimit, për çfarëdo lloj arsye, qoftë objektive apo
subjektive, ligji për gjendjen civile duhet të respektojë lirinë individuale të
zgjedhjes për të mos bërë publike përkatësinë etnike. Nëpërmjet dispozitave
lejuese, ligji për gjendjen civile i ka dhënë kompetenca nëpunësit të gjendjes
civile për të plotësuar përbërësin “kombësi” në kushtet e mungesës së deklarimit,
duke krijuar kësisoj një konflikt me parimin e rëndësishëm të mosdetyrimit për
të shprehur përkatësinë etnike, të përcaktuar në nenin 20 të Kushtetutës.
25. Parimi i
zgjedhjes së lirë për të shprehur ose jo përkatësinë etnike dhe lidhjen me një
identitet kombëtar, inkurajohet edhe në të Drejtën Ndërkombëtare. Në aspektin e përgjithshëm, Konventa Evropiane për të
Drejtat e Njeriut (KEDNJ), në nenin 14,
ndalon, inter alia, diskriminimin në bazë
të “(…)
origjinës kombëtare ose
shoqërore, përkatësisë në një pakicë kombëtare(…)”. Konventa Kuadër e Këshillit
të Evropës për Mbrojtjen e Minoriteteve (në vijim ‘Konventa Kuadër’), e
ratifikuar nga Shqipëria, në nenin 3 të saj parashikon të drejtën e çdo personi
që i përket një pakice kombëtare të zgjedhë ose të trajtohet ose të mos
trajtohet si i tillë. Sipas Raportit Shpjegues të Konventës, ky nen,
në paragrafin 1, i garanton, së
pari, çdo personi që i përket
një pakice kombëtare, lirinë për të
zgjedhur për t’u trajtuar ose jo
si të tillë. Kjo dispozitë e lë çdo person të tillë të vendosë nëse dëshiron të bëhet subjekt i
mbrojtjes që ofron Konventa Kuadër. Ky paragraf nuk nënkupton një të drejtë
të individit për të zgjedhur në mënyrë arbitrare përkatësinë në ndonjë pakicë kombëtare. Zgjedhja subjektive individuale është
e lidhur pazgjidhshmërisht me kritere
objektive të rëndësishme për identitetin e personit. Sipas këtij paragrafi, asnjë dëm
nuk duhet të rezultojë nga garantimi i kësaj zgjedhjeje të lirë, apo nga ushtrimi i të drejtave të cilat janë
të lidhura me këtë zgjedhje (shih §33-36 të Raportit Shpjegues të Konventës Kuadër; përkthimi i
Gjykatës). Në vlerësimin e Gjykatës, shprehja “që i përket një pakice
kombëtare” do të thotë që Konventa e sheh anëtarësinë në një pakicë në një
këndvështrim substancial dhe jo vetëm si markë apo si etiketë, ose zgjedhje të
imponuar ndaj individit. Nisur nga këndvështrimi i mësipërm, Gjykata vëren se
neni 20 i Kushtetutës, në harmoni të
plotë me standardet referuese ndërkombëtare, parashikon qartësisht se deklarimi
i përkatësisë etnike mund të jetë vetëm i vullnetshëm dhe fryt i një zgjedhjeje
të lirë të individit për ta shprehur atë ose jo.
26. Subjekti i interesuar, Këshilli
i Ministrave, pretendon se përfshirja e elementit “kombësi” në regjistrat e
gjendjes civile, i shërben identifikimit, mbrojtjes së të drejtave dhe
zhvillimit të mëtejshëm të pakicave kombëtare, duke pasur parasysh se shteti,
mbi bazën e këtyre të dhënave, përmbush detyrimin që të garantojë arsimimin e
pakicave kombëtare në gjuhën e tyre amtare. Gjykata, në funksion të këtyre
pretendimeve të Këshillit të Ministrave, e konsideron të rëndësishme të ndalet tek
racionalja e përfshirjes së termit “kombësi” në ligjin për gjendjen
civile. Ligji për gjendjen
civile rregullon funksionimin e një sistemi, nëpërmjet të cilit qeveria
identifikon qytetarët/shtetasit e vet
dhe personat e tjerë rezidentë në shtetin në fjalë, si dhe ngjarjet më të
rëndësishme në jetën e tyre. Kombet e
Bashkuara e përkufizojnë gjendjen civile si “regjistrim i vazhdueshëm, i
qëndrueshëm, i detyrueshëm dhe universal i ndodhive dhe karakteristikave të
ngjarjeve jetike të popullsisë, përmes një dekreti ose rregulloreje, në
përputhje me kërkesat ligjore në një shtet. Regjistrat e gjendjes civile janë
edhe një burim kryesor për statistika jetësore dhe përfshijnë lindjet e gjalla,
vdekjen, martesën, divorcin, anulimin e martesës, birësimin, vendbanimin”[5]
(përkthimi i Gjykatës). Objekti i ligjit për gjendjen civile, i shprehur në nenin 1 të tij,
është: “kuptimi dhe përbërësit e gjendjes civile të shtetasve shqiptarë,
shtetasve të huaj dhe të personave pa shtetësi, me banim të përkohshëm/të
përhershëm në Republikën e Shqipërisë, përcaktimi i rregullave për hedhjen,
ruajtjen dhe ndryshimin e tyre, si dhe organizimi e funksionimi i shërbimit të
gjendjes civile në Republikën e Shqipërisë”. “Gjendja civile”
përkufizohet si “tërësia e të dhënave personale të shtetasve shqiptarë,
shtetasve të huaj, si dhe të personave pa shtetësi, që janë me banim të
përkohshëm apo të përhershëm në Republikën e Shqipërisë, të cilat regjistrohen
dhe mbahen në Regjistrin Kombëtar të Gjendjes Civile dhe që vërtetojnë lindjen,
ekzistencën, individualitetin, lidhjet ose marrëdhëniet ndërmjet tyre”.
“Përbërës të gjendjes civile”, sipas nenit 2/4 të ligjit, janë “të gjitha
elementet e përcaktuara në këtë ligj, që shërbejnë për përcaktimin e
identitetit të çdo shtetasi shqiptar, shtetasi të huaj apo çdo personi pa
shtetësi me banim të përkohshëm/të përhershëm në Republikën e Shqipërisë”. Elementet e gjendjes civile kanë një
rëndësi të veçantë për shtetin, jo vetëm sepse identifikojnë individin, si i
tillë, por edhe sepse identifikojnë ngjarje thelbësore të jetës së tij, të
cilat prodhojnë pasoja juridike në marrëdhëniet e individit me shtetin. Në
momentin që këto ngjarje (siç janë martesa, divorci, vdekja) regjistrohen në
regjistrat e gjendjes civile, ato prodhojnë efekte juridike, në formën e të
drejtave dhe detyrimeve, në aspektin e raportit individ/shtet. Duke e përfshirë
elementin “kombësi” në përbërësit e gjendjes civile, legjislatori
automatikisht i ka dhënë atij një kuptim jetik, duke e klasifikuar si një
komponent të domosdoshëm në aktet e gjendjes civile. Në vlerësimin e Gjykatës, “kombësia” si koncept i
papërkufizuar, në ndryshim nga komponentët e tjerë të gjendjes civile, nuk krijon
një lidhje juridike që përkthehet në të drejta dhe detyra të ndërsjellta të personit fizik dhe shtetit
shqiptar. Gjykata i konsideron të pabazuara pretendimet e Këshillit të Ministrave
dhe çmon se ligji për gjendjen civile nuk mund të jetë i vetmi burim i
identifikimit të pakicave kombëtare. Në këtë drejtim, nuk mund të mos merren
parasysh parashikime të tjera, regjistrime të mëparshme, apo të dhëna
historike, të cilat gjenerojnë informacion që i shërben identifikimit të
pakicave kombëtare dhe politikave shtetërore për mbrojtjen dhe zhvillimin e
këtyre pakicave.
27. Bazuar në
vlerësimet e bëra më sipër, Gjykata arrin në përfundimin se termi
“kombësi”, i përcaktuar në nenin 6/1 dhe 8; termi“kombësinë në përputhje
me kombësinë e prindërve”, i përcaktuar në nenin 42/2, germa “e”, dhe neni 58 i ligjit për gjendjen civile, bien në
kundërshtim me nenin 20 të Kushtetutës dhe parimin e sigurisë juridike.
C.
Për pretendimin
e papajtueshmërisë së termit “kombësia”, në nenin
6/1 dhe 8, termit “kombësinë në përputhje me kombësinë e prindërve”, në
nenin 42/2, germa “e” dhe nenit 58 të ligjit për gjendjen civile me nenin 35 të Kushtetutës, në lidhje me të
dhënat personale
28.
Gjykatat referuese pretendojnë se identiteti etnik i një individi duhet të
konsiderohet si një e dhënë që i përket jetës së tij private. Mbrojtja e jetës
private dhe familjare, në Kushtetutë, bëhet përmes disa dispozitave,
veçanërisht nga neni 35 (mbrojtja e të dhënave personale), neni 36 (liria dhe
fshehtësia e korrespondencës), neni 37 (paprekshmëria e banesës), neni 53
(mbrojtja e martesës dhe familjes), etj. Parimi i ruajtjes së të dhënave
personale, si një aspekt i jetës private, garantohet nga neni 35 i Kushtetutës.
Ky nen parashikon, ndër të tjera, në paragrafin e parë se: “askush nuk mund të
detyrohet, përveçse kur e kërkon ligji, të bëjë publike të dhëna që lidhen me
personin e tij”.
29. Për çështjen në gjykim, Gjykata
çmon paraprakisht rëndësinë e veçantë që kanë të dhënat mbi përkatësinë etnike,
të cilat i takojnë sferës private të individit dhe si të tilla klasifikohen si
të dhëna personale. Veçoria që i dallon të dhënat mbi përkatësinë etnike nga
moria e të dhënave personale është
karakteri “sensitiv” i tyre, që del në pah duke pasur parasysh potencialin
e mundshëm për ndarje dhe diskriminim shoqëror që ato mbartin. Të dhënat
«etnike» mund të bëhen shkak për paragjykime etnike, krijimin e
kategorive «etnike” në statistika zyrtare, që tentojnë të forcojnë disa
identitete të caktuara etnike, ndarje në shtresat sociale apo përdorimin e informacionit për qëllime jolegjitime. Për
rrjedhojë, mbledhja e të dhënave mbi përkatësinë etnike, duke i përfshirë ato
në akte dhe regjistra zyrtare, duhet të bëhet në respektim të garancive të
veçanta për përpunimin e tyre.
30. Parimi i mosdetyrimit të bërjes
publike të të dhënave personale, siç është sanksionuar në nenin 35 të Kushtetutës,
përbën një garanci kushtetuese. Legjislatori, në respektim të këtij parimi
kushtetues, ka miratuar Ligjin nr. 9887, datë 10.03.2008, “Për mbrojtjen e të
dhënave personale”(në vijim ‘ligji për të dhënat personale’). Gjykata e sheh të
arsyeshme të ndalet, në vijim, në disa parashikime të rëndësishme të këtij
ligji. Parimi kryesor i ligjit për të
dhënat personale është se përpunimi i ligjshëm i të dhënave personale bëhet
duke respektuar dhe garantuar të drejtat dhe liritë themelore të njeriut dhe,
në veçanti, të drejtën e ruajtjes së jetës private. Në nenin 3/1 të tij sqarohet kuptimi i të
dhënave personale që konsistojnë në “çdo informacion për një person fizik, i cili
është i identifikuar ose i identifikueshëm. Elementet, me të cilat realizohet
identifikimi i një personi, drejtpërdrejt apo tërthorazi, janë numrat e
identitetit ose faktorë të tjerë të veçantë fizikë, psikologjikë, ekonomikë,
socialë, kulturorë etj”. Njëkohësisht, jepet dhe përkufizimi i të dhënave “sensitive”,
ku përfshihet “çdo informacion për personin fizik, që ka të bëjë me origjinën e
tij racore ose etnike, mendimet
politike, anëtarësimin në sindikata, besimin fetar apo filozofik, dënimin
penal, si dhe të dhëna për shëndetin dhe jetën seksuale” (neni 3/2). Përpunimi i të dhënave është “çdo veprim që
kryhet plotësisht ose jo me mjete automatike, me të dhënat personale, si
grumbullimi, regjistrimi, ruajtja, renditja, përshtatja, ndreqja, këshillimi,
shfrytëzimi, përdorimi, bllokimi, fshirja ose shkatërrimi apo çfarëdo veprim
tjetër, si dhe transmetimi i të dhënave” (neni 3/7). Sipas nenit 7, “ndalohet
përpunimi i të dhënave, që zbulojnë origjinën racore ose etnike, mendimet politike, anëtarësinë në sindikata, besimin fetar
apo filozofik, dënimet penale, si dhe shëndetin dhe jetën seksuale, të dhëna të
cilat përpunohen vetëm nëse: a) subjekti i të dhënave ka dhënë pëlqimin, që
mund të revokohet në çdo çast dhe e bën të paligjshëm përpunimin e mëtejshëm të
të dhënave; b) është në interesin jetik të subjektit të të dhënave ose të një
personi tjetër dhe subjekti i të dhënave është fizikisht ose mendërisht i
paaftë për të dhënë pëlqimin e vet; c) autorizohet nga autoriteti përgjegjës
për një interes të rëndësishëm publik; ç) lidhet me të dhëna që janë bërë
haptazi publike nga subjekti i të dhënave, ose është i nevojshëm për ushtrimin
apo mbrojtjen e një të drejte ligjore; d) të dhënat përpunohen për kërkime
shkencore ose statistikore; dh) të dhënat kërkohen për qëllime të mjekësisë
parandaluese, diagnostikimit mjekësor, sigurimit të kujdesit shëndetësor,
kurimit, menaxhimit të shërbimeve të kujdesit shëndetësor dhe përdorimi i tyre
kryhet nga personeli mjekësor ose persona të tjerë, që kanë detyrimin për ruajtjen
e fshehtësisë; e) të dhënat përpunohen nga organizatat jofitimprurëse politike,
filozofike, fetare ose sindikaliste, për qëllime të veprimtarisë të tyre të
ligjshme, vetëm për anëtarët, sponsorizuesit ose personat e tjerë, që kanë
lidhje me veprimtarinë e tyre. Këto të dhëna nuk i bëhen të ditura një pale të
tretë, pa pëlqimin e subjektit të të dhënave, përveç kur parashikohet ndryshe
në ligj; ë) përpunimi është i nevojshëm për përmbushjen e detyrimit ligjor dhe
të të drejtave specifike të kontrolluesit në fushën e punësimit, në përputhje
me Kodin e Punës”. Siç vërehet nga këto
parashikime ligjore, të dhënat personale “sensitive”, ku përfshihet dhe
përkatësia etnike, gëzojnë një mbrojtje të veçantë për shkak të karakterit të
tyre privat.
31. Gjykata, në jurisprudencën e saj, në një
analizë të nenit 8 të KEDNJ-së, që lidhet me respektimin e jetës private, është shprehur se
“formulimi i nenit 8, (…) evidenton jo vetëm detyrimin negativ të
autoriteteve publike për të mos ndërhyrë në jetën private dhe familjare, por
edhe detyrimin pozitiv shtetëror për t’i mbrojtur këto të drejta sa më
realisht, përmes organeve të të tre pushteteve; ligjvënës, ekzekutiv dhe
gjyqësor (…) Respektimi i jetës private kërkon, në parim, mosndërhyrjen në
vendimet që merr vetë individi rreth mënyrës së bërjes së jetës së tij.
Padyshim që, edhe në këtë rast, në parim, qëllimi i hartuesve të Kushtetutës ka
qenë pikërisht garantimi i asaj hapësire të nevojshme brenda së cilës,
individi, do të mund të zhvillonte në mënyrë të pavarur personalitetin e tij.
Në çdo rast konkret, legjitimimi ose jo i ndërhyrjes do të varej kryesisht nga
intensiteti i saj, shkalla e cenimit të jetës private, domosdoshmëria e kësaj
ndërhyrjeje në shoqërinë demokratike dhe në realitetin konkret që e ka diktuar
atë, efektiviteti dhe proporcionaliteti në raportin e qëllimit që është synuar
të arrihet dhe mjeteve të përdorura për arritjen e tij. Mbi të gjitha, duhet
pasur parasysh se sa më shumë të depërtohet në sferën e jetës intime apo
sensitive, aq më shumë rritet edhe detyrimi i pushtetit publik për mbrojtjen e
jetës private” (shih vendimin nr. 16,
datë 11.11.2004 të Gjykatës Kushtetuese).
32. Mbrojtja e jetës private, e parashikuar në nenin 8 të
KEDNJ-së përfshin mbrojtjen e autonomisë
personale dhe mbrojtjen e të dhënave sensitive të një individi. Në këndvështrim
të garancive që ofron neni 8, Gjykata Evropiane për të Drejtat e Njeriut
(GJEDNJ), është shprehur se “autonomia
personale është një parim i rëndësishëm, i cili nënvizon garancitë për mbrojtjen
e jetës private dhe që i jep mbrojtje sferës personale të secilit individ,
përfshi të drejtën për të dhënë detaje të identitetit të tyre si qenie
njerëzore” (shih çështjet Burghartz
kundër Zvicrës, 22 shkurt 1994; Christine Goodwin kundër Mbretërisë së Bashkuar,
11 korrik 2002). E drejta e respektimit të jetës private ka disa aspekte
plotësuese siç janë ruajtja e “sferës private rreth individit”, e cila përfshin
“të drejtën për një jetë private sociale”, “të drejtën e individit për të
vendosur dhe zhvilluar marrëdhënie me personat e tjerë të të njëjtit grup” (shih Niemietz kundër Gjermanisë, 16 dhjetor
1992), “të drejtën për të mbrojtur të dhënat personale” (shih Rotaru kundër Rumanisë, 4 Maj 2000)
dhe “të drejtën për autonomi personale” (shih
Pretty kundër Mbretërisë së Bashkuar, 29 prill 2002). Sipas GJEDNJ-së,
identiteti etnik është një e dhënë që lidhet me identitetin e individit dhe që
bie në fushën e veprimit të nenit 8 të KEDNJ-së për mbrojtjen e jetës private (shih S. dhe Marper kundër Mbretërisë së
Bashkuar, 4 dhjetor 2008). Duke nënvizuar natyrën “sensitive” të të dhënave
mbi përkatësinë etnike, GJEDNJ-ja pohon se identiteti etnik i individit, ashtu
si emri, gjinia, feja dhe orientimi seksual, përbën një aspekt thelbësor të
jetës së tij private dhe identitetit të tij (shih Ciubotaru kundër Moldavisë, 27 prill 2010) .
33. Në çështjen në
shqyrtim, Gjykata vëren se ligji për gjendjen civile, nuk parashikon garanci për
sa i përket marrjes, mbledhjes dhe përdorimit të të dhënave personale “sensitive”.
Asnjë dispozitë e këtij ligji nuk i referohet, në mënyrë eksplicite dhe konkrete, ligjit për të dhënat personale. Në këtë
aspekt, Gjykata e konsideron si thelbësore ekzistencën e një dispozite specifike
referuese për shkak të natyrës “sensitive” të të dhënave mbi përkatësinë
etnike. Gjykata vë në dukje se ligji për
gjendjen civile nuk përmban as parashikime se si do të përdoren këto të dhëna apo
mbi përgjegjësinë në rast keqpërdorimi të tyre, gjë e cila do të përbënte një
garanci mjaft të rëndësishme për të gjithë shtetasit.
34. Nisur nga kjo premisë, Gjykata arrin në konkluzionin
se, dispozitat e ligjit për gjendjen civile, objekt i këtij kontrolli
kushtetues, duke vendosur detyrimin për regjistrimin e të dhënave mbi ‘kombësinë’
në regjistrat e gjendjes civile, ndërhyjnë në sferën e jetës private të
individit, në kuptim të nenit 35 të Kushtetutës. Kjo ndërhyrje, në
vlerësimin e Gjykatës, shkakton një devijim nga parimi
kushtetues i mosdetyrimit të bërjes publike të të dhënave personale, ku përfshihen
dhe të dhënat personale “sensitive”, i cili sanksionohet në nenin 35 të
Kushtetutës. Gjykata çmon se mbrojtja e të dhënave “sensitive”, si një nga
komponentët e së drejtës për respektimin e jetës private, garantohet nëpërmjet
shprehjes së lirë të vullnetit për të bërë publike ose jo këto lloj të dhënash,
në përputhje me nenin 35 të Kushtetutës. Të dhënat që sigurojnë
informacion për
analiza demografike, të nevojshme për zhvillim ekonomik dhe social apo për qëllime të politikave shtetërore për të nxitur
ruajtjen e identitetit kulturor e gjuhësor të pakicave etnike, mund të merren nëpërmjet
procedurave të tjera përkatëse, në përputhje me garancitë ligjore që
parandalojnë shpërdorimin e të dhënave të mbledhura, si dhe përcaktojnë
saktësisht rregullat e veçanta të përpunimit.
35. Bazuar në çka më sipër, Gjykata çmon se rregullimet e ligjit për gjendjen civile, objekt
shqyrtimi, cenojnë garancitë e nenit 35 të Kushtetutës.
36. Si
përfundim, në vijim të arsyetimit të mësipërm, Gjykata vlerëson se termi “kombësi”, i përcaktuar në nenin 6/1
dhe 8; termi“kombësinë në përputhje me kombësinë e prindërve”, i përcaktuar në
nenin 42/2, germa “e”, dhe neni 58 i
ligjit për gjendjen civile, cenojnë
parimin e sigurisë juridike dhe bien në kundërshtim me nenet 20 dhe 35 të
Kushtetutës.
PËR KËTO ARSYE,
Gjykata
Kushtetuese e Republikës së Shqipërisë, në mbështetje të nenit 131, germa “a”
dhe nenit 134, pika 1, germa “d” të Kushtetutës; neneve 72 dhe 77 të ligjit nr.
8577, datë 10.02.2000 “Për organizimin dhe funksionimin e Gjykatës Kushtetuese
të Republikës së Shqipërisë”, me shumicë votash,
V E N D O S I:
- Shfuqizimin si të
papajtueshëm me Kushtetutën të termit “kombësi” në nenet 6/1, 8, 42/2, germa
“e” dhe të nenit 58, tërësisht, të ligjit nr.10129, datë 11.05.2009, “Për
gjendjen civile”.
Ky vendim është përfundimtar,
i formës së prerë dhe hyn në fuqi ditën e botimit në Fletoren Zyrtare.
MENDIM PAKICE
1. Ne, gjyqtarët në pakicë,
jemi kundër vendimit të shumicës për pranimin e kërkesës dhe shfuqizimin e
dispozitave të kundërshtuara si të papajtueshme me Kushtetutën, për arsye se
mendojmë se kërkesa duhej rrëzuar për shkak të moslegjitimimit të gjykatave
referuese për t`iu drejtuar Gjykatës Kushtetuese.
2. Në bazë të nenit 145 të
Kushtetutës, gjyqtari i zakonshëm, kur çmon se ligji (apo dispozita të tij)
vijnë në kundërshtim me Kushtetutën, nuk e zbaton atë por pezullon gjykimin dhe
ia dërgon çështjen Gjykatës për t’u shprehur në lidhje me kushtetutshmërinë e
ligjit/dispozitave të tij.
3. Neni 68 i ligjit nr.8577,
datë 10.02.2000 “Për organizimin dhe funksionimin e Gjykatës Kushtetuese të
Republikës së Shqipërisë”, ka përcaktuar kushtet që duhet të respektojë
gjyqtari i zakonshëm për të iniciuar gjykimin incidental: së pari gjyqtari,
gjatë një procesi gjyqësor, duhet të përcaktojë/identifikojë ligjin që zbatohet
për zgjidhjen e çështjes konkrete (lidhjen e drejtpërdrejtë); së dyti
gjykata/gjyqtari duhet të parashtrojë arsye serioze për jokushtetutshmërinë e
ligjit ose dispozitave të tij duke referuar në normat ose parimet konkrete të
Kushtetutës. Gjykata ka theksuar se duhet të ketë një raport të domosdoshëm
midis vendimit të saj (zgjidhjes së çështjes së kushtetutshmërisë) dhe
zgjidhjes së çështjes konkrete nga gjyqtari, subjekt iniciues i gjykimit
incidental, në kuptimin që gjykimi në gjykatën e zakonshme nuk mund të
përfundojë në mënyrë të pavarur nga gjykimi në Gjykatën Kushtetuese (shih vendimet nr.13, datë 04.05.2009 dhe
nr.2, datë 03.02.2010 të Gjykatës Kushtetuese).
4. Për këtë qëllim,
gjykata/gjyqtari, para marrjes së vendimit të pezullimit të çështjes, duhet të
konkludojë se gjykimi që ka nisur nuk mund të përfundojë pa i dhënë përgjigje
çështjes së kushtetutshmërisë së ligjit nga ana e Gjykatës. Pra, duhet të çmojë
se ligji që vlerëson si jokushtetues do të zbatohet për zgjidhjen e çështjes
konkrete. Në të kundërt, nëse gjykata/gjyqtari çmon se një ligj nuk do të
zbatohet nga ana e saj për zgjidhjen e çështjes, edhe pse sipas saj vlerësohet
si jokushtetues, ajo duhet të vazhdojë me gjykimin e çështjes (shih vendimet nr.5, datë 06.03.2009; nr.13,
datë 04.05.2009 dhe nr.30, datë 17.06.2010 të Gjykatës Kushtetuese).
5. Ne, gjyqtarët në pakicë,
vërejmë se Gjykatës i janë drejtuar me kërkesë për kontroll incidental tre
gjykata, konkretisht Gjykata e Rrethit Gjyqësor Sarandë, Gjykata e Rrethit
Gjyqësor Përmet dhe Gjykata e Rrethit Gjyqësor Shkodër. Para secilës prej
këtyre gjykatave ishte paraqitur për shqyrtim një padi me objekt ndryshimin e
përbërësit kombësi në regjistrin e gjendjes civile, nga shqiptare në greke në
dy gjykimet e para dhe nga shqiptare në malazeze në gjykimin e tretë. Secila
prej gjykatave ka pezulluar gjykimin dhe i është drejtuar Gjykatës me tre
kërkesa të veçanta, me objekt shfuqizimin si të papajtueshëm me Kushtetutën të
termit “kombësi” në nenet 6/1, 8, 42/2, shkronja “e” dhe të nenit 58 tërësisht,
të ligjit nr.10129, datë 11.05.2009 “Për gjendjen civile”.
6. Në
lidhje me legjitimimin e gjykatave referuese, shumica shprehet në vendimin e
saj se, në rastin konkret,
këto gjykata kanë konstatuar se palët ankuese, duke u bazuar tek ligji për
gjendjen civile, objekt shqyrtimi, kanë kërkuar ndryshimin e përbërësit
“kombësi” në regjistrat e gjendjes civile. Nisur nga ky konstatim, gjykatat
referuese kanë çmuar se dispozitat ligjore përkatëse, të zbatueshme për zgjidhjen
e çështjeve konkrete, bien ndesh me parimin kushtetues të mosdetyrimit për të
shprehur përkatësinë etnike, të sanksionuar në nenin 20 të Kushtetutës dhe
parimin e mosdetyrimit për të bërë publike të dhëna personale, të parashikuar
në nenin 35 të Kushtetutës. Në vlerësimin e Gjykatës ekziston një lidhje e
drejtpërdrejtë ndërmjet çështjes objekt gjykimi dhe kushtetutshmërisë së
dispozitave ligjore, për të cilat kërkohet të ushtrohet kontrolli kushtetues. Për sa më sipër, shumica ka vlerësuar se
gjykatat referuese legjitimohen për të vënë në lëvizje Gjykatën.
7.
Ne, gjyqtarët në pakicë, vlerësojmë se shumica nuk është ndalur siç duhet në
verifikimin e elementeve procedurale që duhet të plotësojë kërkesa për inicimin
e gjykimit incidental, në kundërshtim me jurisprudencën e kësaj Gjykate, të
sipërcituar. Bazuar në kërkesat e paraqitura para Gjykatës, rezulton se ligji i
zbatueshëm nga gjyqtarët referues, për t’i dhënë zgjidhje padive të ngritura
nga shtetasit, është vetëm neni 58, paragrafët 1, 2 dhe 7, të ligjit nr.10129, datë 11.05.2009 “Për gjendjen civile”, që
përcakton mënyrën e fitimit dhe kushtet e ndryshimit të kombësisë. Bazuar në
këtë nen: 1. Fëmija merr kombësinë e
prindërve me kombësi të njëjtë, të dokumentuar në Regjistrin Kombëtar të
Gjendjes Civile. Kjo kombësi nuk mund të ndryshohet, përveç rasteve, kur, sipas
ligjit, vërtetohet pasaktësia e kombësisë së prindërve, ose kur ka një vendim
gjyqësor të formës së prerë, për ndryshimin e atësisë apo të amësisë. Ndryshimi
i kombësisë, në çdo rast, bëhet me vendim gjyqësor. 2. Kur prindërit kanë
kombësi të ndryshme, fëmijës i shënohet kombësia e njërit prej prindërve, sipas
marrëveshjes ndërmjet tyre. Në rast mosmarrëveshjeje ose në rast vdekjeje të
njërit prej tyre, shërbimi i gjendjes civile, përkohësisht, shënon si kombësi
të fëmijës atë të të atit. Kombësia e fëmijës në Regjistrin Kombëtar të
Gjendjes Civile shënohet në bazë të vullnetit të të dy prindërve ose kombësia e
njërit prej tyre, sipas vullnetit të fëmijës madhor… 7. Ndryshimi i kombësisë
bëhet në rastet e përcaktuara në këtë ligj vetëm me vendim gjyqësor, duke u
thirrur, në çdo rast, si palë në proces shërbimi i gjendjes civile, edhe kur
kombësia ka qenë caktuar përkohësisht ose kur është bërë një gabim material.
8. Për sa më sipër, ne gjyqtarët
në pakicë vlerësojmë se kërkesat nuk plotësojnë kushtin e parë, atë të
identifikimit të ligjit që do të zbatohet për zgjidhjen e çështjes konkrete
(lidhja e drejtpërdrejtë). Ligji i zbatueshëm prej gjykatave referuese në
rastet konkrete është vetëm neni 58 i ligjit nr.10129, datë 11.05.2009 “Për gjendjen civile”, kurse
dispozitat e tjera të kundërshtuara prej tyre nuk janë të zbatueshme për t`i
dhënë zgjidhje këtyre çështjeve konkrete.
9. Në jurisprudencën
kushtetuese është theksuar se gjykimi incidental kërkon edhe raportin e
domosdoshëm midis vendimit të kësaj Gjykate (zgjidhjes së çështjes së
kushtetutshmërisë) dhe zgjidhjes së çështjes konkrete nga gjykata referuese. Në këtë
funksion ajo duhet të argumentojë se gjykimi që ka nisur nuk mund të përfundojë
pa i dhënë përgjigje çështjes së kushtetutshmërisë së ligjit nga ana e
Gjykatës. Në jurisprudencën kushtetuese është theksuar, gjithashtu, se në një
gjykim incidental, gjykata referuese, nëse arrin në konkluzionin se
ligji/dispozitat e kundërshtuara janë ligji i vetëm të cilit duhet t’i
referohet për zgjidhjen e çështjes, në zbatim të parimit të kushtetutshmërisë,
ajo duhet të bëjë të gjitha përpjekjet për ta interpretuar atë në përputhje me
Kushtetutën (shih vendimin nr.12, datë
14.04.2010 të Gjykatës Kushtetuese). Të individualizosh çështjen do të
thotë mbi të gjitha të interpretosh dispozitën e ligjit: funksioni interpretues
si i tillë nuk i takon kësaj Gjykate, por gjykatës referuese. Është detyrimi i kësaj të fundit të zgjidhë
dyshimet interpretative duke i dhënë normës së zbatueshme një interpretim që
përputhet me parimet kushtetuese. Në këto kushte gjyqtari referues është i
detyruar të zbatojë, midis interpretimeve të ndryshme të mundshme, atë që
konsiderohet se përputhet me parimin kushtetues, që në të kundërt do të
cenohej. Vetëm në rast se gjyqtari vlerëson se të gjitha interpretimet e
mundshme bien në kundërshtim me Kushtetutën, atëherë ai duhet t`i drejtohet
Gjykatës duke kërkuar kontrollin e kushtetutshmërisë së normës së
individualizuar si e zbatueshme në rastin konkret.
10. Për sa më sipër ne,
gjyqtarët në pakicë, vlerësojmë se në rastin konkret, kushti i ekzistencës së
raportit midis vendimit të Gjykatës dhe zgjidhjes së çështjes konkrete nuk plotësohet nga gjyqtarët referues për
asnjërën nga dispozitat e kundërshtuara para Gjykatës. Përfundimi i gjykimit të
kushtetutshmërisë së dispozitave të kundërshtuara nuk i jep zgjidhje çështjeve
konkrete të pezulluara. Çështjet konkrete, të paraqitura për zgjidhje para
gjykatave referuese, në thelb të tyre, përfaqësojnë pikërisht të drejtën e
individit, shtetas shqiptar, i cili pretendon se i përket pakicave kombëtare,
dhe këtë fakt juridik, me vullnetin e tij, dëshiron ta pasqyrojë në aktet e
gjendjes civile si të dhënë të identitetit të tij. Paditë para gjykatës janë
ngritur pikërisht nga këta individë dhe pezullimi i çështjeve përkatëse nga
gjykatat dhe ngritja e çështjes së kushtetutshmërisë pengon këta shtetas në
ushtrimin e kësaj të drejte, në kundërshtim me nenin 20 të Kushtetutës. Po ashtu,
ne vlerësojmë, gjithashtu, se nuk eshtë plotësuar edhe kushti tjetër i
interpretimit të normës në përputhje me Kushtetutën. Nga ana e gjykatave
referuese nuk është bërë asnjë përpjekje për të interpretuar normat e
kundështuara në përputhje me parimin kushtetues të sanksionuar në nenin 20 të
Kushtetutes, që është pretenduar prej tyre
se është cenuar.
11. Ligji nr.10129, datë 11.05.2009 “Për gjendjen civile”, ka
parashikuar specifikisht, mes të tjerash, edhe mënyrën e fitimit të kombësisë,
regjistrimin e saj në rast mosmarrëveshjesh mes prindërve me kombësi të
ndryshme (si rast për ndryshimin e kombësisë), si dhe rastet e tjera kur ajo
mund të ndryshohet, vetëm sipas përcaktimeve të nenit 58 të këtij ligji.
Ndryshimi i kombësisë bëhet, në rastet e përcaktuara në këtë normë, vetëm me
vendim gjyqësor. Në rast se në praktikë gjykata të ndryshme kanë zbatuar në
mënyrë të ndryshme apo edhe abuzive këto dispozita, kjo nuk përbën çështje për
këtë Gjykatë, pasi mënyra e interpretimit dhe zbatimit të ligjit nuk hyn në
juridiksionin kushtetues.
Në mbështetje të argumenteve
të parashtruara më sipër, ne gjyqtarët në pakicë vlerësojmë se gjykatat
referuese nuk legjitimohen për të vënë në lëvizje këtë gjykim incidental.
Altina Xhoxhaj, Vitore Tusha
[1] Kuvendi i Shqipërisë në datën
03.06.1999 ka miratuar ligjin nr. 8496, “Për ratifikimin e Konventës Kuadër të
Këshillit të Europës për Mbrojtjen e Minoriteteve”
[2] Shih Rezolutën e Asamblesë Parlamentare të Këshillit të Evropës nr. 1335 (2003).
[3] Shih
Rekomandimin e Asamblesë Parlamentare të
Këshillit të Evropës nr. 1735, 26 janar 2006
[4] Ky formulim është propozuar nga Francesco Capotorti, Raportuesi
Special i Nën-Komisionit mbi Parandalimin e Diskriminimit dhe Mbrojtjen e
Pakicave të OKB-së, në Studimin për të Drejtat e Personave që u takojnë
Pakicave Etnike, Fetare dhe Gjuhësore
[5] ‘Handbooks
on Civil Registration and Vital Statistics Systems, Policies and Protocols for
the Release and Archiving of
Individual Records’, Series F, No. 70, United Nations, New York, 1998
http://www.deropoli.com/?p=7815
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου